Kruitveteraan
VWC lid
6 april 2025, 16:57 | Erik van Lakerveld (historicus)
De Tweede Kamer stemde afgelopen week in met een algemeen vuurwerkverbod. Al eerder probeerden overheden het afsteken van vuurwerk in te dammen. In de jaren ’30 was het niet oudjaarsavond maar ‘Hartjesdag’ waar een verbod van kracht was.
Op een krantenfoto uit 1939 is te zien hoe een politiemotor een stapeltje brandend hout passeert. Het is ergens in Amsterdam, groepjes mensen drommen samen in het donker. Het verbod op het afsteken van vuurwerk heeft het gewenste effect gehad, constateert het dagblad, De Locomotief genaamd, in het fotobijschrift.
‘Slechts hier en daar brandde een vrij onschuldig straatvuurtje; het reservebrandhout, dat klaar lag, ruimde de politie op’, schrijft de krant. Het zomerjurkje van een meisje en de hemdsmouwen van de mannen op de achtergrond van de foto verraden dat het hier niet gaat om Oud en Nieuw. De foto is genomen op ‘Hartjesdag’, een feestdag in delen van Noord-Holland.
Inmiddels is vuurwerk al lang geen deel meer van Hartjesdag, en ging de Tweede Kamer afgelopen week akkoord met een algemeen vuurwerkverbod. De overlast tijdens de jaarwisseling is te groot, de verwondingen te ernstig. De druk op hulpdiensten komt daar nog bij. 31 december aanstaande komt nog te vroeg voor een verbod, vermoedt Chris Jansen, Staatssecretaris van Openbaar Vervoer en Milieu. Het uitwerken van het verbod zal zo’n anderhalf jaar in beslag nemen.
Chinezen in Nederlands-Indië
Vuurwerk komt oorspronkelijk uit China en is al sinds de late middeleeuwen bekend in Nederland, maar het was lang niet zo wijdverbreid als nu. De opmars van wat nu ‘consumentenvuurwerk’ heet, begon in Nederlands-Indië bij de grote groep Chinese inwoners. Toen de keizer van China in 1912 werd afgezet, ontstond er onrust onder de Chinezen in de Nederlandse kolonie. De machthebbers stelden een vuurwerkverbod in om de openbare orde te handhaven. In de jaren ’20 volgden beperkingen specifiek gericht op oudjaarsavond, een teken dat het gebruik door de Nederlanders in ‘Indië’ was overgenomen.
Vuurwerkhandelaren roerden zich, net als nu. ‘Naar aanleiding van het verbod tot het verkoopen en afsteken van vuurwerk op Oudejaarsavond is de vraag gesteld, of de autoriteiten wel rekening gehouden hebben met de vuurwerkbelasting, die door de handelaren en fabrikanten vooruit is voldaan’, schreef De Locomotief in 1926. ‘Inderdaad lijkt deze vraag gewettigd, want het spreekt vanzelf dat door het verbod de handelaren en fabrikanten voornamelijk in plaatsen waar veel Europeanen gevestigd zijn, niet onbelangrijk in hun inkomsten worden getroffen.’
In het interbellum is het gebruik van vuurwerk in Nederland, anders dan in Nederlands-Indië, nog niet specifiek verbonden aan de jaarwisseling. Het wordt bij allerhande festiviteiten afgestoken, ook in minder feestelijke context. Zo schreef de Nieuwe Haarlemsche Courant in 1935 dat het niet zo gek was dat een boot van Leidse studenten bij roeiwedstrijden in Haarlem bier, bierglazen, eieren en vuurwerk aan boord had. ‘Maar wel dat die voorwerpen gebruikt werden om ’t publiek aan den waterkant, dat in stille ingetogenheid zich zijn jeugd weer herinnerde, te bekogelen.’
Weinig daadkracht
Beklag over daadkracht bij de politie, als er plaatselijk een verbod geldt, is er ook al. In 1933 schrijft columnist ‘Bijltje’ in het Nederlandse dagblad De Standaard: ‘Is het geen zielig gezicht, dat op den avond van Hartjesdag een stel opgeschoten jongens, die heel goed weten, dat vuurwerk afsteken verboden is, juist in de buurt van politieagenten allerlei straatvuurwerk als voetzoekers en zevenklappers hun werk laten doen; de dingen springen en vlammen om de voeten der agenten en deze mannen, die de verordeningen moeten handhaven, doen in den regel alsof ze er niets van merken.’
Na de Tweede Wereldoorlog en de onafhankelijkheid van Indonesië, wordt vuurwerk steeds meer deel van de oudjaarsavond. En elk verbod gericht op de jaarwisseling is sindsdien gestuit op de weerbarstigheid van handhaving.
Trouw schrijft op oudjaarsdag 1981 hoe in Emmen al zo’n twintig jaar een vuurwerkverbod van kracht is terwijl in omliggende gemeentes ‘show- en knalwerk’ geen enkel probleem is. De plaatselijke politie handhaaft, maar niet van harte en schetst het probleem in een notendop. ‘In de oudejaarsavond- en nacht hebben we wel wat anders te doen dan alleen op vuurwerk te letten; het is een kwestie van prioriteiten stellen.’
Bron: Volkskrant.nl
Artikel: https://www.volkskrant.nl/binnenland/ruim-100-jaar-vuurwerkverbod-handhaving-blijkt-lastig~b7d0d41b/
Kinderen met vuurwerk, december 1983. Frans Brusselmans / Stadsarchief Amsterdam
De Tweede Kamer stemde afgelopen week in met een algemeen vuurwerkverbod. Al eerder probeerden overheden het afsteken van vuurwerk in te dammen. In de jaren ’30 was het niet oudjaarsavond maar ‘Hartjesdag’ waar een verbod van kracht was.
Op een krantenfoto uit 1939 is te zien hoe een politiemotor een stapeltje brandend hout passeert. Het is ergens in Amsterdam, groepjes mensen drommen samen in het donker. Het verbod op het afsteken van vuurwerk heeft het gewenste effect gehad, constateert het dagblad, De Locomotief genaamd, in het fotobijschrift.
‘Slechts hier en daar brandde een vrij onschuldig straatvuurtje; het reservebrandhout, dat klaar lag, ruimde de politie op’, schrijft de krant. Het zomerjurkje van een meisje en de hemdsmouwen van de mannen op de achtergrond van de foto verraden dat het hier niet gaat om Oud en Nieuw. De foto is genomen op ‘Hartjesdag’, een feestdag in delen van Noord-Holland.
Inmiddels is vuurwerk al lang geen deel meer van Hartjesdag, en ging de Tweede Kamer afgelopen week akkoord met een algemeen vuurwerkverbod. De overlast tijdens de jaarwisseling is te groot, de verwondingen te ernstig. De druk op hulpdiensten komt daar nog bij. 31 december aanstaande komt nog te vroeg voor een verbod, vermoedt Chris Jansen, Staatssecretaris van Openbaar Vervoer en Milieu. Het uitwerken van het verbod zal zo’n anderhalf jaar in beslag nemen.
Chinezen in Nederlands-Indië
Vuurwerk komt oorspronkelijk uit China en is al sinds de late middeleeuwen bekend in Nederland, maar het was lang niet zo wijdverbreid als nu. De opmars van wat nu ‘consumentenvuurwerk’ heet, begon in Nederlands-Indië bij de grote groep Chinese inwoners. Toen de keizer van China in 1912 werd afgezet, ontstond er onrust onder de Chinezen in de Nederlandse kolonie. De machthebbers stelden een vuurwerkverbod in om de openbare orde te handhaven. In de jaren ’20 volgden beperkingen specifiek gericht op oudjaarsavond, een teken dat het gebruik door de Nederlanders in ‘Indië’ was overgenomen.
Vuurwerkhandelaren roerden zich, net als nu. ‘Naar aanleiding van het verbod tot het verkoopen en afsteken van vuurwerk op Oudejaarsavond is de vraag gesteld, of de autoriteiten wel rekening gehouden hebben met de vuurwerkbelasting, die door de handelaren en fabrikanten vooruit is voldaan’, schreef De Locomotief in 1926. ‘Inderdaad lijkt deze vraag gewettigd, want het spreekt vanzelf dat door het verbod de handelaren en fabrikanten voornamelijk in plaatsen waar veel Europeanen gevestigd zijn, niet onbelangrijk in hun inkomsten worden getroffen.’
In het interbellum is het gebruik van vuurwerk in Nederland, anders dan in Nederlands-Indië, nog niet specifiek verbonden aan de jaarwisseling. Het wordt bij allerhande festiviteiten afgestoken, ook in minder feestelijke context. Zo schreef de Nieuwe Haarlemsche Courant in 1935 dat het niet zo gek was dat een boot van Leidse studenten bij roeiwedstrijden in Haarlem bier, bierglazen, eieren en vuurwerk aan boord had. ‘Maar wel dat die voorwerpen gebruikt werden om ’t publiek aan den waterkant, dat in stille ingetogenheid zich zijn jeugd weer herinnerde, te bekogelen.’
Weinig daadkracht
Beklag over daadkracht bij de politie, als er plaatselijk een verbod geldt, is er ook al. In 1933 schrijft columnist ‘Bijltje’ in het Nederlandse dagblad De Standaard: ‘Is het geen zielig gezicht, dat op den avond van Hartjesdag een stel opgeschoten jongens, die heel goed weten, dat vuurwerk afsteken verboden is, juist in de buurt van politieagenten allerlei straatvuurwerk als voetzoekers en zevenklappers hun werk laten doen; de dingen springen en vlammen om de voeten der agenten en deze mannen, die de verordeningen moeten handhaven, doen in den regel alsof ze er niets van merken.’
Na de Tweede Wereldoorlog en de onafhankelijkheid van Indonesië, wordt vuurwerk steeds meer deel van de oudjaarsavond. En elk verbod gericht op de jaarwisseling is sindsdien gestuit op de weerbarstigheid van handhaving.
Trouw schrijft op oudjaarsdag 1981 hoe in Emmen al zo’n twintig jaar een vuurwerkverbod van kracht is terwijl in omliggende gemeentes ‘show- en knalwerk’ geen enkel probleem is. De plaatselijke politie handhaaft, maar niet van harte en schetst het probleem in een notendop. ‘In de oudejaarsavond- en nacht hebben we wel wat anders te doen dan alleen op vuurwerk te letten; het is een kwestie van prioriteiten stellen.’
Bron: Volkskrant.nl
Artikel: https://www.volkskrant.nl/binnenland/ruim-100-jaar-vuurwerkverbod-handhaving-blijkt-lastig~b7d0d41b/
Kinderen met vuurwerk, december 1983. Frans Brusselmans / Stadsarchief Amsterdam
, en op nieuwjaarsdag zoeken naar niet afgegaane kanonslagen en als ze nat waren gingen ze gewoon op de kachel om te drogen, wat een mooie tijd
