Via oude NAVO-bunkers het land in
AMSTERDAM - Op de grote speelgoedbeurs in het Duitse Neurenberg presenteren Chinese vuurwerkbedrijven elk jaar hun waar. Hier plaatsen Nederlandse handelaren de orders voor de 11 miljoen kilo vuurpijlen, rotjes en astronauten die met Oud en Nieuw de lucht ingaan. Hier ook worden de contacten gelegd voor de leveranties van een miljoen kilo illegaal vuurwerk.
Vooral de spectaculair knallende, maar verboden lawinepijlen en vlinders zijn in Nederland populair. Het is gevaarlijk spul en daarom spannend om af te steken.
De jaarlijkse omzet van illegaal vuurwerk wordt geschat op 20 miljoen euro. Dat lijkt niet veel, zegt directeur Roeland Nieuweboer van de inlichtingen- en opsporingsdienst van het ministerie van VROM (VROM-iod), maar de maatschappelijke schade is dermate groot dat de handel moet worden ingedamd.
De afgelopen jaren zijn er zes grote strafrechtelijke onderzoeken naar illegale handel geweest. Daarbij zijn stevige middelen ingezet, zoals het langdurig volgen van verdachten met observatieteams, zoals meestal alleen bij zware georganiseerde misdaad gebeurt. Het toont dat het de overheid ernst is om het probleem van het illegale vuurwerk aan te pakken, zegt Nieuweboer.
Tijdens de laatste jaarwisseling vielen er met het vuurwerk één dode en 1.100 gewonden. Ook de materiële schade was groot: ruim 400 auto’s gingen in de fik, 22 scholen raakten door brand ernstig beschadigd en veel straatmeubilair werd vernield. Totale schade in één nacht: 47 miljoen euro.
Volgens de VROM-iod is de directe relatie met het illegale vuurwerk niet altijd vastgesteld, maar gezien de schade wel aannemelijk. Nieuweboer meent dat het illegale vuurwerk bijdraagt aan toenemend ‘anarchistisch en strafbaar gedrag’ tijdens Oud en Nieuw.
Het effect van een ontploffing van een lawinepijl is vergelijkbaar met die van een handgranaat. Op internet staan filmpjes van jongeren die ermee stunten. Een ontplofte lawinepijl laat een lege oliedrum tientallen meters de lucht invliegen. Een koelkast met 75 liter benzine explodeert, met een enorme vuurzee tot gevolg. Bushokjes en prullenbakken spatten uiteen.
Het illegale vuurwerk heeft meer risico’s. Als een lawinepijl per ongeluk ontbrandt, dan explodeert de hele lading. Volgens Nieuweboer is het wachten op ongelukken. Jongeren verstoppen de knallers thuis. Grote hoeveelheden liggen opgeslagen in woonwijken.
Dat roept herinneringen op aan de vuurwerkramp in Enschede, waarbij 23 mensen om het leven kwamen. Deze week nog vond de politie bijna 9.000 kilo illegaal vuurwerk in garageboxen in het centrum van Rotterdam. ‘Je zal maar in botsing komen met zo’n busje dat het vuurwerk distribueert’, zegt Nieuweboer.
In een onlangs afgesloten onderzoek met de poëtische naam ‘Rood Korenveld’ volgden twaalf rechercheurs van VROM-iod en de politie een jaar lang de wegen van een bonafide Nederlandse vuurwerkgroothandel met een geheime, malafide poot. Dit bedrijf werd ook onderworpen aan een strafrechtelijk financieel onderzoek.
Door dit en andere opsporingsonderzoeken heeft de VROM-iod een vrij compleet beeld van de illegale vuurwerkhandel. Nieuweboer stelt dat het merendeel van de vijftien vuurwerkimporteurs zich schuldig maakt aan ‘parallelle invoer’ van verboden knallers. Daarnaast handelen zeker acht criminele organisaties in illegaal vuurwerk.
Vrijwel alle vuurwerk komt uit de Chinese provincies Jiangxi en Hunan. Alleen al in Liuyang, de hoofdstad van Hunan, werken 400 duizend mensen in de vuurwerkbranche. Handelaren kunnen eenvoudig leveranciers vinden.
Op verzoek van de handelaren wordt zwaar vuurwerk vals geclassificeerd. De lawinepijlen en vlinders worden gelabeld als weinig gevaarlijk vuurwerk (classificatie 1.4), terwijl het massa-explosief vuurwerk betreft (classificatie 1.1). Met de juiste classificatie zijn volgens Nieuweboer weinig rederijen bereid de containers te vervoeren of anders tegen zeer hoge kosten.
‘De handelaren nemen bewust veiligheidsrisico’s’, zegt hij, ‘de kwaliteit van het vuurwerk wordt niet gecontroleerd. En door vals te classificeren, brengen ze de transporteurs ook in gevaar.’
De handel wordt verscheept naar de havens van Antwerpen en Hamburg. Deze containers zijn zogenaamd bestemd voor de markt in Luxemburg, België, Polen en andere landen. In Rotterdam, waar de inspectie Verkeer en Waterstaat intensief controleert, komt vrijwel geen illegaal vuurwerk binnen.
Het vuurwerk wordt opgeslagen in oude NAVO-bunkers in Duitsland. De huur wordt betaald door firma’s uit België en Luxemburg, waarachter Nederlanders en Nederlandse bedrijven schuil gaan. Deze constructie is gemaakt, meent VROM-iod, om te verhullen dat het vuurwerk bestemd is voor de Nederlandse markt.
Vanuit Duitsland wordt het vuurwerk in kleine hoeveelheden naar Nederland vervoerd. Verkoop vindt plaats via cafés, scholen, sportverenigingen en werk. Door wat Nieuweboer noemt een ‘lacune in de Belgische wetgeving’, verkopen vuurwerkwinkels in België gewoon lawinepijlen, flowerbeds en zwaar professioneel vuurwerk. Belgen hebben hiervoor een vergunning nodig, maar Nederlanders kunnen terecht met een willekeurig uittreksel uit de Kamer van Koophandel en een btw-nummer.
Op internet staan tips hoe het illegale vuurwerk het best over de grens kan worden gebracht: rij meerdere keren, neem binnenwegen, rij met grote hoeveelheden via Duitsland terug. En: bij aanhouding niet zenuwachtig doen.
Dit jaar is in containers in Hamburg en Antwerpen al 290 ton illegaal vuurwerk gevonden. Op willekeurige plaatsen in Nederland vond de politie ruim 50 ton. Nieuweboer zegt dat uit analyse van in beslag genomen vuurwerk blijkt dat de legale handelaren betrokken zijn. De bewijslast is echter moeilijk. Niet alleen omdat ze met schaduwboekhoudingen werken, maar ook omdat duidelijk moet zijn dat het de bedoeling was het vuurwerk te verkopen aan Nederlandse consumenten.
Strafrechtelijke onderzoeken hebben geleid tot celstraffen en ontneming van winsten. Toch is dit niet voldoende gebleken om greep op de handel te krijgen, aldus Nieuweboer. Bestuurlijke maatregelen zijn ook nodig.
Vorige maand vroeg minister Cramer van VROM in China om meer toezicht op het classificeren van vuurwerk en op de export. Volgens Nieuweboer vond de bewindsvrouw bij de Chinezen een gewillig oor. China is, zegt hij, steeds meer bereid om rekening te houden met de regels in landen waarheen geëxporteerd wordt.
Duitsland zal samen met VROM-inspectie meer toezicht houden op de opslag in bunkers. De Duitse politie gaat aan de grens meer illegale verkooppunten controleren. Rederijen wordt gewezen op de risico’s van verkeerd geclassificeerde containers. Met België wordt nog overlegd.
